اسناد فنی، پروتکل‌های اقدام سریع
بخش اول: اسناد فنی زیرساخت و آمادگی سازمان در بحران
۱. معرفی زیرساخت‌های حیاتی سازمان
در زمان بروز بحران، زیرساخت‌های حیاتی سازمان نقش کلیدی در حفظ ایمنی، تداوم فعالیت‌های ضروری و کاهش خسارت دارند. شناسایی دقیق این زیرساخت‌ها و آماده‌سازی آن‌ها برای سناریوهای مختلف بحران، جزء الزامات هر سازمان صنعتی است.
زیرساخت‌های حیاتی عبارتند از:
سامانه‌های تأمین برق اضطراری: شامل ژنراتورهای دیزلی، UPS، تابلوهای توزیع برق اضطراری و سیستم‌های انتقال برق موقت. این تجهیزات باید در شرایط آماده‌باش قرار داشته باشند و به‌صورت دوره‌ای تست و نگهداری شوند.
منابع ذخیره آب: شامل مخازن بالادستی، سیستم لوله‌کشی اضطراری، و نقاط توزیع در خطوط تولید، پناهگاه‌ها و سرویس‌های بهداشتی. منابع باید در برابر زلزله و نشت ایزوله شده باشند.
خطوط ارتباطی و مخابراتی: شامل اینترنت سازمانی، رادیو بی‌سیم، خطوط تلفن داخلی، ارتباطات ماهواره‌ای (در صورت وجود)، و زیرساخت‌های بین‌سازمانی مانند فیبر نوری. لیست سرویس‌دهندگان و شماره‌های پشتیبانی فنی باید در دسترس مدیر بحران باشد.
شبکه داخلی سازمان: شامل سرورهای مرکزی، تجهیزات ارتباطی، سوئیچ‌ها، روترها، و دیواره‌های آتش. نقشه فیزیکی و منطقی شبکه باید مستند و بروز باشد.
دوربین‌های نظارتی و سیستم کنترل تردد: این تجهیزات باید امکان نظارت بلادرنگ در شرایط بحرانی را فراهم کنند. همچنین تنظیمات دسترسی اضطراری برای مدیران بحران باید تعریف شده باشد.
۲. مدیریت دارایی‌های دیجیتال در بحران
سیستم‌های نرم‌افزاری حیاتی شامل سامانه‌های کنترل تولید (مانند SCADA یا PLC)، سیستم مدیریت منابع سازمانی (ERP)، پایگاه‌های داده مالی و انبارداری، و سامانه حضور و غیاب است.
برای هر یک از این سامانه‌ها باید موارد زیر به‌طور مستند مشخص شده باشد:
محل فیزیکی یا ابری نگهداری اطلاعات
نحوه بکاپ‌گیری و بازیابی
مسیرهای دسترسی اضطراری برای مدیران
افراد مسئول در هر شیفت
در صورت بروز بحران سایبری، باید امکان جداسازی سیستم‌های بحرانی از شبکه بیرونی (Air-Gap) در کمتر از ۵ دقیقه وجود داشته باشد.
۳. امنیت فیزیکی و حفاظت زیرساخت
نقاط حساس فیزیکی شامل پست برق، اتاق سرور، انبار مواد شیمیایی، مخازن گاز و مسیرهای حیاتی تردد کارکنان باید تحت حفاظت ویژه قرار داشته باشند. سیستم‌های حفاظتی شامل موارد زیر هستند:
درب‌های ضدانفجار و قابل قفل شدن از راه دور
آژیرهای اضطراری و سامانه اعلان عمومی صوتی
پروژکتورهای اضطراری و مسیرهای نجات شبانه
حصارکشی امنیتی و ایستگاه‌های نگهبانی با دید کامل
برای هر نقطه حیاتی، حداقل دو نفر نیروی آموزش‌دیده باید در حالت آماده‌باش مستقر باشند.
۴. ساختار نیروی انسانی بحرانی
در هر بحران، ساختار فرماندهی و تصمیم‌گیری باید سریع و دقیق عمل کند. مسئولیت‌ها به‌صورت مشخص و بدون ابهام تعریف می‌شوند. برای هر مسئول باید فرد جایگزین نیز از قبل تعیین و آموزش داده شود. تمامی افراد کلیدی باید دسترسی فیزیکی و نرم‌افزاری لازم را از قبل دریافت کرده باشند.
بخش دوم: پروتکل‌های اقدام سریع در بحران‌های محتمل
پروتکل‌های اقدام سریع مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های استاندارد و زمان‌محور هستند که در زمان وقوع بحران باید فوراً اجرا شوند. این پروتکل‌ها بر اساس نوع بحران دسته‌بندی شده‌اند و باید توسط تمام مدیران و تیم‌های عملیاتی سازمان حفظ و تمرین شوند.
۱. پروتکل آماده‌باش سطح یک (مقدماتی)
در شرایطی که احتمال وقوع بحران وجود دارد اما هنوز رویدادی رخ نداده، سازمان باید وارد حالت آماده‌باش سطح یک شود.
اقدامات کلیدی:
تست کلیه ژنراتورها، UPSها، مخازن آب و سامانه‌های اعلام خطر
برگزاری جلسه کوتاه هماهنگی با مدیران بخش‌ها
اطمینان از ذخیره بودن سوخت اضطراری
بررسی عملکرد آژیرها و پیام‌رسان‌های داخلی
به‌روزرسانی لیست شماره تماس افراد کلیدی
فعال‌سازی سیستم‌های بکاپ‌گیری خودکار
۲. پروتکل واکنش سریع در بحران زیرساختی (قطع برق، آتش‌سوزی، زلزله)
در صورت بروز بحران ناگهانی در زیرساخت‌ها، اقدامات زیر باید بلافاصله انجام شوند:
اعلام وضعیت اضطراری از طریق سامانه صوتی و پیامکی
فعال‌سازی سیستم برق اضطراری و جداسازی شبکه از برق شهر
تخلیه سریع پرسنل از نقاط خطرناک با اولویت آسیب‌پذیرترین فضاها
تماس فوری با اورژانس، آتش‌نشانی یا پدافند شهرستان
ثبت رویداد اولیه در دفتر بحران و تشکیل جلسه فرماندهی
تمام اقدامات باید حداکثر طی ده دقیقه از لحظه شروع بحران به پایان برسند.
۳. پروتکل واکنش به حمله نظامی یا تهدید امنیتی
در صورت اعلام خطر حمله نظامی، موشکی یا خرابکاری، سازمان وارد حالت بحران سطح دو می‌شود.
اقدامات کلیدی:
اعلام وضعیت قرمز و فعال‌سازی پناهگاه‌ها
قفل‌کردن نقاط حساس و محدودسازی تردد
استقرار تیم‌های ایمنی در مبادی ورودی و خروجی
اطمینان از سالم بودن سیستم‌های هشدار عمومی
استقرار پرسنل در مناطق امن بر اساس نقشه از پیش تعیین شده
اطلاع‌رسانی به مراجع بالادستی و نیروهای حفاظتی
تمام پرسنل باید طی حداکثر پنج دقیقه در پناهگاه‌ها مستقر شده باشند.
۴. پروتکل مقابله با نشت مواد سمی یا خطرناک
در صورت وقوع نشت مواد شیمیایی، گازهای صنعتی یا هر نوع ماده خطرناک، اقدامات زیر انجام می‌شود:
فعال‌سازی فوری آژیر نشت شیمیایی
قطع کامل سیستم تهویه و بسته‌شدن درهای خودکار
استفاده از تجهیزات حفاظت فردی توسط تیم‌های ایمنی
تخلیه فوری منطقه آلوده بر اساس مسیرهای از پیش تعیین شده
تماس با تیم تخصصی محیط زیست یا آتش‌نشانی صنعتی
پس از کنترل بحران، تمام تجهیزات استفاده‌شده باید ضدعفونی، تعویض یا معدوم شوند.
۵. اقدامات پس از بحران
پس از پایان بحران، سازمان باید فرآیند ارزیابی و بازسازی فوری را آغاز کند:
تهیه گزارش جامع از رخداد و ثبت آن در مرکز بحران
تحلیل نقاط ضعف و قوت عملکرد تیم‌ها
برگزاری جلسه درس‌آموزی و مستندسازی نتایج
به‌روزرسانی تجهیزات مصرف‌شده و ذخایر اضطراری
اصلاح نقشه‌های تخلیه، مسیرهای نجات و چک‌لیست‌ها